خصوصیات گیاهشناسی:

"آرتیشو" گیاهی علفی و چندساله از خانواده مرکبان است. نام آرتیشو از کلمه ایتالیایی Articiocco یا Articocls گرفته شده است. این گیاه بومی نواحی مدیترانه است و به صورت خودرو در نواحی جنوب اروپا و شمال آفریقا یافت می شود. بوته آرتیشو دارای برگ های طویل با بریدگی های زیاد است که از روی ریشه خارج می شوند. آرتیشو دارای برگ های کوچکتری نیز است که بر روی ساقه قرار دارد. 

این گیاه دارای ساقه های زیرزمینی یا ریزوم است که به سرما نسبتاً مقاومند. گل آرتیشو از یک دمگل تشکیل شده است که به طبق گوشتی یا نهنج منتهی می شود. دور این طبق را از خارج مقدار زیادی برگچه یا براکته فرا می گیرد که قسمت پایین آنها نیز گوشتی است. قسمت قابل استفاده گیاه همین براکته ها و نهنج غنچه های تکامل نیافته است. براکته ها ممکن است به صورت پهن و کمتر دراز یا کوتاه، نازک و یا گوشتی باشند. رنگ جوانه ها و براکته مخلوطی از سبز و زرشکی متمایل به قرمز است. بسته به رقم آن ممکن است نوک های براکته دارای برآمدگی (خار) باشند. آرتیشو در سبزیکاری به عنوان محصولی 2 تا 4 ساله کشت می شود. هنگامی که گیاه به صورت دائمی یا چندساله کشت می شود می تواند به طور مجدد در هر فصل رشد تولید شاخه های تازه کند. این شاخه های تازه رشد یافته از جوانه های موجود در پایه ساقه و کمی اوقات کمی پایینتر از سطح خاک پدید می آیند که هر یک قادرند ریشه های جانبی تولید کنند. سیستم ریشه ای اکثراً فیبری است. 

جوانه های جانبی به وجود آمده منشأ شاخه های تازه و نورس برای تداوم رشد در هر فصل است. هر شاخه نارس و تازه هم دارای قابلیت تولید شاخه های حاکل گل است. ساقه گلدهنده بوجود آمده تحت تأثیر درجه حرارت و طول روز است که البته در ارقام مختلف تفاوت دارد. تعدادی برای آغاز گلدهی نیازمند روزبلندی هستند و تعدادی دیگر روزخنثی می باشند. 

رنگ گلبرگ ها معمولاً آبی یا زرشکی متمایل به قرمز است. ویژگی گلدهی آن به صورت پروتاندری است که پرچم زودتر از مادگی می رسد و به همین علت در این گیاه دگرگرده افشانی وجود دارد.

شرایط محیط رشد:

آرتیشو محصول فصل خنک است و بهترین رشد را در دمای 24 درجه سانتیگراد در روز و 13 درجه سانتیگراد در شب انجام می دهد. این گیاه با میزان دمای 15 تا 18 در روز و 10 تا 12 درجه سانتیگراد در شب که برای توسعه کیفی جوانه گل متعادل هستند سازگار شده است. فراهم کردن مکان های سردتر از روزهای معتدل و دمای پایینتر در شب دوره بقای گلدهی و به موجب آن دوره تولید را افزایش می دهد. در دماهای پایینتر کیفیت جوانه گل ارتباط بیشتری با رطوبت پیدا می کند. هرچند که آرتیشو به سرما نسبتاً مقاوم است ولی قسمت هوایی آن در اثر سرمای زمستان و یخبندان خشک می شود. آرتیشو چندین درجه دمای زیر صفر را تحمل می کند ولی اگر یخبندان در طی رشد گیاه برای مدت زیادی ادامه یابد، می تواند گیاه را از بین برده و یا به آن صدمه بزند. به همین دلیل این گیاه را در مناطقی که دارای آب و هوای ملایم در زمستان است می کارند. 

آرتیشو را می توان در کلیه خاک ها کشت کرد. مناسب ترین زمین ها برای کشت آرتیشو، خاک های رس و شنی حاصلخیز با زهکش و مواد کافی است. پی اچ مناسب خاک بین 6 تا 8 است. آرتیشو نسبت به سبزی های دیگر برای تولید بیشتر نیازمند کود کمتری است. 

کاربرد GA3 برای نمو یکنواخت و پیش رسی محصول انجام می گیرد. با استفاده از جیبرلین در تولید یکساله، محصول 8 هفته زودتر برداشت می شود. استفاده نا به هنگام و غلظت زیاد جیبرلین باعث کاهش محصول و افزایش احتمال سیاهی نوک و حمله کنه ها می گردد. همچنین جوانه ها اولیه مخروطی نر و برگ ها شکننده می شوند. 

آرتیشو نیاز به آب کافی در طول دوره رشد دارد. رطوبت کم خاک به ویژه در زمان تشکیل جوانه باعث کوچک شدن و کاهش تعداد آن می شود. توجه شود که آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه می شود. 

ارزش غذایی و اهمیت اقتصادی:

ارزش غذایی آرتیشو مربوط به ترکیبات فنلی و کربوهیدرات اینولین و املاح معدنی موجود در آن است که به این گیاه طعم و مزه ویژه ای می دهد. ترکیبات فنلی از مشتقات اسید کافئیک است. از عصاره آرتیشو ماده مؤثره سینارین به دست می آید که در درمان ناراحتی ها کبدی و متابولیسم به کار می رود. این گیاه سرشار از ویتامین ها، املاح معدنی و مواد مؤثره دیگر است. 

هر 100 گرم از غنچه ی تازه این گیاه حاوی 82.5 گرم آب، 2.4 گرم پروتئین، 0.1 گرم چربی، 2.6 گرم کربوهیدرات، 10.8 گرم مواد سلولزی، 0.9 میلیگرم ویتامین ب6، 0.012 میلیگرم ویتامین ب2، 0.14 میلیگرم ویتامین ب1، 8 میلیگرم ویتامین ث، 0.1 میلیگرم ویتامین آ، 355 میلیگرم پتاسیم، 25 میلیگرم منیزیم، 1.5 میلیگرم آهن، 130 میلیگرم فسفر و 55 میلیگرم کلسیم است.

تکثیر:

در کاشت یکساله از کشت مستقیم بذر استفاده می شود. به دلیل جوانه زنی ضعیف و یا عدم جوانه زنی بذرها، نیازمند کاشت بیشتر و با فاصله نزدیک تر هستیم و بعد از آن باید گیاهان اضافی تنک شوند. بذر آرتیشو نسبتاً درشت است و نشاکاری برای بهبود جوانه زنی غیریکنواخت و طول رویش طولانی استفاده می شود. 

در روش ازدیاد با پاجوش، قسمت زیرزمینی آن را به نحوی تقسیم کرده که هر کدام دارای یک پاجوش باشند. در تهیه پاجوش باید دقت کرد که آنها را از پایه های قوی که محصول زیادی می دهند، انتخاب کرد. طول پاجوش در هنگام قطع باید حدود 25 تا 30 سانتیمتر بوده و در صورت امکان با کمی ریشه همراه باشد.